Tiến trình làm việc tích cực và căng thẳng của phiên đàm phán Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa

Các cuộc thảo luận chuyên đề diễn ra liên tục từ 10 giờ đến 23 giờ cùng ngày, thể hiện tinh thần làm việc nghiêm túc, khẩn trương của các đoàn tham dự, đồng thời cho thấy áp lực không nhỏ trước khối lượng nội dung đàm phán lớn trong khi thời gian dành cho việc xây dựng văn bản tổng hợp đang ngày càng hạn hẹp.

Tại các Nhóm liên hệ, các đoàn đã tập trung trao đổi về những nội dung quan trọng của Thỏa thuận, bao gồm: khái niệm và định nghĩa, phạm vi áp dụng, kiểm soát phát thải và rò rỉ nhựa, cơ chế tài chính, mục tiêu tổng thể và các nguyên tắc thực thi. Đây đều là những vấn đề cốt lõi có ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ cam kết, khả năng thực hiện và cân bằng lợi ích giữa các quốc gia có các trình độ phát triển khác nhau. Đến thời điểm này vẫn còn nhiều nội dung tồn tại khoảng cách đáng kể trong quan điểm giữa các bên, đặc biệt liên quan đến vai trò của sản xuất nhựa, phân bổ trách nhiệm tài chính và các quy định về hỗ trợ kỹ thuật.

Quá trình làm việc bước đầu cũng ghi nhận tinh thần trách nhiệm và thiện chí hợp tác của phần lớn các đoàn, thể hiện rõ qua việc chấp nhận làm việc kéo dài ngoài khung giờ chính thức, tích cực đề xuất các giải pháp dung hòa nhằm thúc đẩy tiến độ đàm phán. Việc duy trì hoạt động hiệu quả của các Nhóm liên hệ trong suốt phiên họp lần này được xem là cơ sở quan trọng để từng bước thu hẹp bất đồng, làm rõ các nội dung còn vướng mắc và hình thành nền tảng đồng thuận cho việc xây dựng văn bản hợp nhất trình Ủy ban thông qua.

Phiên họp INC-5.2 được kỳ vọng sẽ góp phần tạo bước đột phá, làm tiền đề để các quốc gia hoàn tất Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa theo đúng lộ trình đã đề ra tại Đại hội đồng Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEA).

Nhóm liên hệ 1 đã tập trung thảo luận về định nghĩa nhựa, ô nhiễm nhựa, sản phẩm nhựa và rác thải nhựa. Một số đại biểu nhấn mạnh rằng các định nghĩa rất quan trọng để phân định phạm vi của thỏa thuận. Một số đại biểu đề xuất rằng các định nghĩa được lấy từ các hiệp định môi trường đa phương (MEA) khác, bao gồm Công ước Basel, nhưng một đại biểu cảnh báo rằng những định nghĩa này có thể không phù hợp với mục đích.

Một số đại biểu nhấn mạnh rằng ô nhiễm nhựa không chỉ giới hạn ở rác thải nhựa mà còn bao gồm việc phát thải, phát xạ và rò rỉ từ các nguồn và giai đoạn khác của vòng đời nhựa. Trong khi một số đại biểu đề xuất văn bản gắn ô nhiễm nhựa với "tác động tiêu cực đến sức khỏe con người và môi trường", một đại biểu cảnh báo rằng cách diễn đạt như vậy có thể tạo ra gánh nặng để chứng minh các tác động tiêu cực, mâu thuẫn với nguyên tắc phòng ngừa. 

Về phạm vi, vốn không có ngôn ngữ đề xuất nào trong Văn bản của Chủ tịch, một số đại biểu muốn không có điều khoản nào, lưu ý rằng điều khoản này được quy định rõ ràng trong Nghị quyết 5/14 của UNEA và bày tỏ lo ngại rằng danh sách các trường hợp loại trừ sẽ gây ra những hậu quả không mong muốn. Những người khác không đồng tình, nhấn mạnh tầm quan trọng của một điều khoản riêng về phạm vi để tránh ILBI trong tương lai vượt quá nhiệm vụ của INC và để tạo sự rõ ràng về mặt pháp lý cho việc thực hiện.

Nhóm liên hệ cũng thảo luận về về nguồn cung và sản xuất bền vững (điều 6 của văn bản dự thảo). Điều này nêu rõ mục tiêu toàn cầu nhằm đảm bảo sản xuất và tiêu thụ nhựa bền vững, yêu cầu các biện pháp quốc gia hướng tới việc đạt được mục tiêu toàn cầu và yêu cầu báo cáo quốc gia về xu hướng tiêu dùng và các biện pháp đã thực hiện. Nhiều đại biểu ủng hộ việc đưa điều khoản này vào, lưu ý rằng Nghị quyết 5/14 của UNEA đề cập đến các điều khoản nhằm "thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ nhựa bền vững". Những người khác cho rằng việc đưa vào điều khoản về cung ứng hoặc sản xuất sẽ vượt quá thẩm quyền của INC, mà theo họ, là chống ô nhiễm nhựa, chứ không phải hạn chế sản xuất nhựa. Một số đại biểu đã đề xuất một giải pháp, bao gồm đổi tên điều khoản thành "Tiêu dùng và Sản xuất Bền vững", để phù hợp với Mục tiêu Phát triển Bền vững số 12 và tránh tập trung vào sản xuất.

Nhóm liên hệ 2 trong 3 ngày đầu tiên đã thảo luận về Điều 7 (phát thải và rò rỉ), Điều 8 (quản lý chất thải) và điều 9 (ô nhiễm nhựa hiện hữu). Các nước như Nga, Trung Quốc, Iran và một số nước Đông Nam Á nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ lại cụm từ “phù hợp với hoàn cảnh và năng lực quốc gia”. Điều khoản này rất quan trọng để duy trì không gian chính sách, cho phép các quốc gia điều chỉnh các cam kết toàn cầu của mình phù hợp với các ưu tiên phát triển quốc gia cũng như các nguồn lực sẵn có. Sự linh hoạt này đảm bảo rằng tất cả các quốc gia đều có thể đóng góp hiệu quả trong khi giải quyết các thách thức và năng lực riêng của mình.

Một số nước đang phát triển ủng hộ cách diễn đạt của Điều 8, quy định rằng chất thải nhựa phải được quản lý theo cách thân thiện với môi trường, theo hướng dẫn của Công ước Basel. Tuy nhiên, các biện pháp đó phải tôn trọng năng lực của quốc gia và Công ước Basel vẫn là công cụ quốc tế chính cho việc quản lý và vận chuyển xuyên biên giới chất thải nguy hại và các chất thải khác. Trong bối cảnh này, cần ủng hộ việc xây dựng các biện pháp hành chính, kỹ thuật, pháp lý và/hoặc các biện pháp cần thiết khác, vì nó phản ánh một cách phù hợp các hệ thống pháp lý, năng lực thể chế và lộ trình thực hiện đa dạng của mỗi Bên.

Nhóm liên hệ 3 làm việc về nguồn lực tài chính và cơ chế thực thi tại Điều 11. Nhóm các nước Châu Phi đề xuất về một quỹ chuyên trách độc lập mới để cung cấp đủ kinh phí cho việc thực hiện hiệp ước. Một số phái đoàn khác nhấn mạnh sự cần thiết của việc lồng ghép quan hệ đối tác công tư vào cơ chế tài chính để đạt được các mục tiêu của hiệp ước, bao gồm cả việc tập trung tài chính từ khu vực tư nhân. Họ lưu ý rằng các chi tiết có thể được thảo luận sau khi hiệp ước được thông qua. Các cuộc thảo luận tiếp tục kéo dài đến tận đêm khuya.

Nhóm liên hệ 4: Nhiều phái đoàn ủng hộ Văn bản của Chủ tịch nêu mục tiêu của ILBI là bảo vệ sức khỏe con người và môi trường khỏi ô nhiễm nhựa, bao gồm cả môi trường biển, dựa trên một phương pháp tiếp cận toàn diện, giải quyết toàn bộ vòng đời của nhựa. Các đại biểu đã thảo luận về việc có nên bỏ qua việc đề cập đến toàn bộ vòng đời của nhựa hay không, điều này đã bị nhiều nước phản đối vì cho rằng nó là một phần của nghị quyết 5/14 của UNEA. Các phái đoàn lần lượt đề xuất ILBI nên "giải quyết" hoặc "chấm dứt" hoặc "chống lại" ô nhiễm nhựa, với một số ít phản đối quan điểm "chấm dứt" ô nhiễm nhựa, cho rằng điều này là không thể.

Đoàn đàm phán Việt Nam, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường làm Trưởng đoàn cùng với Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao và Bộ Tư pháp tham dự Hội nghị và tích cực tham gia thảo luận tại các Nhóm liên hệ. Với vai trò là quốc gia đang phát triển chịu ảnh hưởng ô nhiễm nhựa, Việt Nam thể hiện rõ cam kết đóng góp vào tiến trình xây dựng một văn kiện pháp lý toàn cầu, có hiệu lực và phù hợp với điều kiện thực tiễn của các nước đang phát triển.