Hiệp định về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển tại các vùng nằm ngoài phạm vi tài phán quốc gia, còn gọi là Hiệp định Biển cả hay Hiệp định BBNJ (Biodiversity Beyond National Jurisdiction) theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) được coi là dấu mốc quan trọng trong tiến trình xây dựng trật tự pháp lý toàn cầu về đại dương, hướng tới thực hiện Mục tiêu Phát triển bền vững thứ 14 (Sustainable Development Goal - SDG 14) của Liên hợp quốc
Hiệp định BBNJ quy định bốn vấn đề quan trọng trong đảm bảo đa dạng sinh học. Ảnh: marinetraining.eu
Hiệp định BBNJ được Đại hội đồng Liên hợp quốc chính thức thông qua vào năm 2023, là thành tựu mang tính đột phá sau gần hai thập kỷ đàm phán, bổ sung và làm sâu sắc thêm các quy định của UNCLOS 1982, tạo ra khuôn khổ pháp lý quốc tế đầu tiên và mang tính ràng buộc để bảo vệ đa dạng sinh học trên các vùng biển quốc tế (ngoài phạm vi tài phán quốc gia), chiếm tới gần hai phần ba diện tích đại dương của thế giới. Bốn trụ cột chính của Hiệp định bao gồm:
1. Nguồn gen biển (Marine Genetic Resources - MGRs) và chia sẻ lợi ích công bằng: Thiết lập cơ chế pháp lý để đảm bảo việc tiếp cận, nghiên cứu và khai thác nguồn gen từ các sinh vật biển (ví dụ: để sản xuất dược phẩm) phải đi kèm với việc chia sẻ lợi ích một cách công bằng và hợp lý, đặc biệt là cho các quốc gia đang phát triển.
2. Các công cụ quản lý theo khu vực (Area-Based Management Tools - ABMTs), bao gồm các Khu bảo tồn biển (Marine Protected Areas - MPAs): Cho phép thành lập các Khu bảo tồn biển trên các vùng biển quốc tế để bảo vệ các hệ sinh thái mong manh, các điểm nóng đa dạng sinh học và các môi trường sống quan trọng. Đây là công cụ quan trọng để hướng tới mục tiêu bảo vệ 30% diện tích đại dương vào năm 2030 (mục tiêu 30x30).
3. Đánh giá tác động môi trường (Environmental Impact Assessments - EIAs): Yêu cầu các quốc gia phải tiến hành đánh giá tác động môi trường đối với các hoạt động dự kiến có thể gây hại cho môi trường biển ở vùng biển quốc tế, đảm bảo các hoạt động được quản lý một cách có trách nhiệm.
4. Xây dựng năng lực và chuyển giao công nghệ biển (Capacity Building and the Transfer of Marine Technology - CBTMT): Hỗ trợ các quốc gia đang phát triển về mặt tài chính, khoa học và công nghệ để họ có đủ năng lực tham gia và thực thi hiệu quả các quy định của Hiệp định.
Vào ngày 19 tháng 9 năm 2025, Hiệp định đã vượt qua con số tối thiểu 60 quốc gia phê chuẩn (cập nhật đến đầu tháng 10 năm 2025 đã có 74 nước phê chuẩn) và theo quy định, Hiệp định sẽ chính thức có hiệu lực sau 120 ngày kể từ khi đạt đủ số lượng phê chuẩn tối thiểu, tức là vào ngày 17 tháng 01 năm 2026. Với việc Hiệp định BBNJ sắp có hiệu lực, cộng đồng quốc tế đang đứng trước cơ hội lịch sử để tăng cường hợp tác, bảo vệ sức khỏe, khả năng chống chịu và năng suất của đại dương, vốn là tài sản chung sống còn của toàn nhân loại, đảm bảo tất cả các quốc gia có thể cùng nhau hành động để bảo vệ và sử dụng bền vững đại dương. Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ký Hiệp định vào tháng 9 năm 2023 và đã hoàn tất thủ tục phê chuẩn vào ngày 09 tháng 6 năm 2025, thể hiện cam kết mạnh mẽ của nước ta đối với việc bảo tồn biển và phát triển bền vững kinh tế biển, khẳng định vai trò là một thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.
Hiện nay, các bước chuẩn bị cho việc thực thi Hiệp định đang được đẩy mạnh: Ủy ban Trù bị (PrepCom) đã được thành lập và đang tích cực làm việc để chuẩn bị cho việc thực thi Hiệp định. 02 cuộc họp của PrepCom đã diễn ra năm 2025 (lần 1 từ ngày 14 đến 25 tháng 4; lần 2 từ ngày 18 đến 29 tháng 8) để thảo luận về các quy tắc, thủ tục, cơ chế tài chính và việc thành lập các cơ quan của Hiệp định. Quan trọng hơn, Hội nghị các quốc gia thành viên lần thứ nhất (COP 1) dự kiến sẽ được tổ chức trong vòng một năm sau khi Hiệp định có hiệu lực (tức là trước tháng 01 năm 2027). Đây sẽ là cơ quan ra quyết định cao nhất để giám sát việc thực thi Hiệp định trên toàn cầu.