Đây là một trong những tham luận tại Hội thảo “Ứng dụng AI trong báo chí truyền thông văn hoá môi trường và phát triển du lịch biển” được tổ chức tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình diễn ra vào ngày 6/6 vừa qua.
Chiều 6/6, tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng Trung tâm Phát triển Truyền thông (Báo Nhân dân), Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Bình tổ chức Hội thảo “Ứng dụng AI trong báo chí truyền thông văn hóa môi trường và phát triển du lịch biển”. Đây là sự kiện có ý nghĩa chào mừng 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025) và hưởng ứng Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam, Ngày Môi trường thế giới (5/6), Ngày Đại dương Thế giới (8/6) năm 2025.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Minh Ngân đến dự và phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo. TS. Đào Xuân Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường; Nhà báo Ngô Việt Anh, Giám đốc Trung tâm Phát triển Truyền thông (Báo Nhân dân); Ông Trần Đình Hiệp, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Bình chủ trì Hội thảo.
Hội thảo quy tụ 120 đại biểu từ các cơ quan Trung ương, 28 tỉnh thành ven biển, các chuyên gia công nghệ, doanh nghiệp du lịch và hơn 30 cơ quan báo chí. Với nhiều tham luận tập trung phân tích sâu sắc xu thế chuyển đổi số trong báo chí, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), để truyền thông quảng bá văn hóa biển, bảo vệ môi trường biển và thúc đẩy phát triển mô hình du lịch xanh.
Tại Hội thảo, các đại biểu và chuyên gia về công nghệ AI đã trao đổi kinh nghiệm, đề xuất giải pháp và mở rộng hợp tác trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI vào phát triển nội dung báo chí, bảo tồn văn hóa biển, văn hóa bảo vệ môi trường, truyền thông về rác thải nhựa đại dương và phát triển du lịch biển bền vững.
Ông Võ Xuân Hùng, Giám đốc Trung tâm Thông tin, dữ liệu biển và hải đảo quốc gia (Cục Biển và Hải đảo Việt Nam) trình bày tham luận “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong truyền thông rác thải nhựa đại dương” tại Hội thảoHoạt động truyền thông rác thải nhựa đại dương
Ông Võ Xuân Hùng cho biết: Những năm gần đây, tại Việt Nam nhiều dự án lớn đã được triển khai theo hình thức hợp tác công - tư hoặc nguồn lực quốc tế, tập trung vào chủ đề “truyền thông nhựa” gắn với quản lý chất thải rắn và kinh tế tuần hoàn. Mục tiêu chung nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi tiêu dùng/vứt bỏ nhựa, thúc đẩy thu gom, phân loại tại nguồn và tái chế nhựa.
Các dự án truyền thông về rác thải nhựa tại Việt Nam thường tập trung vào những chủ đề quen thuộc mang tính chiến lược, nhằm thay đổi nhận thức và hành vi cộng đồng như: (1) Giảm thiểu rác nhựa sử dụng một lần: Hạn chế sử dụng túi nilon, ống hút nhựa, cốc nhựa, hộp xốp…(2) Thay đổi hành vi tiêu dùng nhựa: Hướng tới thói quen tiêu dùng bền vững, sử dụng túi vải, hộp đựng cá nhân, chọn sản phẩm không bao bì nhựa. (3) Phân loại và tái chế rác nhựa tại nguồn: Hướng dẫn phân loại rác tại nguồn (hữu cơ - vô cơ - tái chế). (4) Rác thải nhựa đại dương - tác động đến môi trường biển: Nâng cao nhận thức về hậu quả của rác nhựa với sinh vật biển, ngư nghiệp, du lịch biển. (5) Trách nhiệm nhà sản xuất (EPR- Extended Producer Responsibility, Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) và vai trò doanh nghiệp.
“Chiến dịch” tuyên truyền, truyền thông về rác thải nhựa đại dương với quy mô liên tỉnh
Theo ông Võ Xuân Hùng, các công việc cần làm cho “chiến dịch” tuyên truyền, truyền thông về rác thải nhựa đại dương với quy mô liên tỉnh: (1) Nghiên cứu và thu thập thông tin: Thông tin thực trạng rác thải nhựa tại các địa phương, đối tượng tạo ra rác, hành vi phổ biến, động cơ…, hạ tầng xử lý rác, thói quen, chính sách, mức độ sẵn sàng hợp tác từ các bên liên quan…(2) Lập kế hoạch: Xác định mục tiêu (nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, vận động chính sách…); Xác định đối tượng mục tiêu (ngư dân, học sinh, doanh nghiệp ven biển, chính quyền…); Chọn thông điệp chính; xây dựng khung thời gian chiến dịch; Lập ngân sách và phân bổ nguồn lực; Xác định đơn vị điều phối và các đối tác địa phương. (3) Triển khai thực hiện: Thực hiện sản xuất và phát hành nội dung truyền thông: video, infographic, radio spot, mạng xã hội, bài viết, báo chí, nội dung kịch bản truyền hình, tài liệu giáo dục cộng đồng, học đường…
3 ứng dụng AI trong truyền thông rác thải nhựa đại dương
Tại Hội thảo, Giám đốc Trung tâm Thông tin, dữ liệu biển và hải đảo quốc gia Võ Xuân Hùng đã nêu rõ việc ứng dụng AI trong công tác truyền thông rác thải nhựa đại dương.
Ứng dụng trong nghiên cứu và thu thập thông tin: Việc sử dụng công cụ AI trong giai đoạn “Nghiên cứu và thu thập thông tin” của chiến dịch truyền thôngrác thải nhựa đại dương có thể giúp tiết kiệm thời gian, tăng độ chính xác và mở rộng phạm vi phân tích. Các nội dung có thể sử dụng công cụ AI để cung cấp thông tin baogồm (tùy theo quy mô chiến dịch): (1) Phân tích mạng xã hội: Nắm được sự quan tâm của dư luận, xác định nhóm đối tượng mục tiêu. Công cụ AI gợi ý: Brandwatch, ChatGPT. (2) Phân tích văn bản, báo cáo, chính sách: Đọc, tổng hợp, rút gọn, tóm tắt các tài liệu dài, các báo cáo môi trường, phân tích chính sách liên quan đến rác thải nhựa tại địa phương, trích xuất thông tin chính; tóm tắt báo chí, truyền thông, phát hiện vụ việc rác thải nhựa đáng chú ý, ghi nhận dư luận địa phương…Công cụ AI gợi ý: ChatGPT, Claude. (3) Tự động phát hiện điểm nóng: Với những công cụ AI chuyên sâu hơn, hỗ trợ phân tích hình ảnh từ vệ tinh/ flycam/ thực địa để phát hiện các điểm nóng rác nhựa ở bãi biển, cửa sông, cảng cá… nhận dạng và phân loại rác, ước tính diện tích, mật độ. Các công cụ AI này đòi hỏi người dùng có những chuyên môn phù hợp. Công cụ AI gợi ý:Google Earth Engine, Picterra.
Ứng dụng trong lập kế hoạch truyền thông: Một nội dung quan trọng trong lập kế hoạch truyền thông là xác định đối tượng mục tiêu và xây dựng thông điệp phù hợp. Trong bối cảnh hiện nay, khi công chúng đã bắt đầu “quen” với các thông điệp cũ về rác thải nhựa, các chiến dịch truyền thông hiệu quả cần khai phá chủ đề mới hơn, gắn với đời sống thực tế, công nghệ hoặc xu hướng, chính sách mới. Các chủ đề truyền thông về rác thải nhựa (hay môi trường nói chung) cần thay đổi theo thời gian để phù hợp với: Mức độ nhận thức của cộng đồng; Bối cảnh chính sách; Thách thức môi trường nổi bật; Xu hướng truyền thông - công nghệ.
“Đây là thời điểm phát huy khả năng của AI, vai trò của AI trong xây dựng chủ đề truyền thông rác thải nhựa có thể là một hướng tiếp cận mới, hấp dẫn, giúp nâng cao hiệu quả, cá nhân hóa và lan tỏa các thông điệp”, ông Võ Xuân Hùng nhấn mạnh.
Ứng dụng trong triển khai thực hiện truyền thông: Trong giai đoạn này của chiến dịch truyền thôngcó thể sử dụng các công cụ AI hỗ trợ trong thực hiện sản xuất và phát hành nội dung truyền thông như: (1) Sản xuất nội dung sáng tạonhư viết văn, thơ, khẩu hiệu, tạo poster, meme, truyện tranh… thiết kế hình ảnh, tạo video và hoạt hình. Công cụ AI gợi ý: ChatGPT, Copy.ai,DALL·E, Sora, Veo 3. (2) Dịch thuật hay bản địa hóa các nội dung từ các ngôn ngữ khác nhau, tạo giọng đọc, lồng tiếng, mô phỏng âm thanh. Công cụ AI gợi ý:Google Translate, ChatGPT, DeepL. (3) Trình diễn AI theo thời gian thực trong chiến dịch bằng cách xây dựng AI chat bot để có thể “trò chuyện” về các hậu quả của rác nhựa. Công cụ AI gợi ý: Dialogflow, Azure AI Bot Service.
Ông Võ Xuân Hùng cho rằng, AI là một công cụ mạnh mẽ, có khả năng cải thiện hiệu suất, tiết kiệm chi phí và tạo ra giá trị ở nhiều lĩnh vực; Khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên, hiểu, tạo văn bản, dịch ngôn ngữ, tổng hợp giọng nói, tra cứu thông tin, nhận dạng hình ảnh và video, phân tích lượng lớn dữ liệu để đưa ra dự đoán, việc áp dụng AI trong đời sống hiện nay đang phát triển mạnh mẽ và ngày càng phổ biến. Sử dụng AI trong xây dựng truyền thông rác thải nhựa đại dương là một sự cần thiết.
Tuy nhiên, AI cũng có những hạn chế mà người dùng cần biết khi sử dụng như AI không hiểu “ý nghĩa thật sự” như con người mà chỉ mô hình hóa xác suất theo dữ liệu; Không có ý thức, cảm xúc, hoặc đạo đức; không có giá trị nội tại hay khả năng tự đánh giá hậu quả về mặt đạo đức nếu dữ liệu huấn luyện sai lệch, kết quả sẽ bị lệch theo (“garbage in, garbage out” - đầu vào là rác, đầu ra là rác).
“AI không phải là sự thay thế cho con người, việc áp dụng AI cần được kiểm soát, minh bạch và có trách nhiệm, tránh lạm dụng. Việc sử dụng AI nên theo hướng AI hỗ trợ gợi ý, phân tích dữ liệu; con người đánh giá tính khả thi của nội dung, chủ đề, do AI gợi ý trên cơ sở văn hóa, chính trị và đưa ra quyết định cuối cùng”, ông Võ Xuân Hùng nhấn mạnh thêm.